حضرت رقیه درمنابع تاریخ اسلامی

حضرت رقیه سلام الله علیها در منابع تاریخی

 

آنچه امروز درباره رقیه سلام الله علیها شهرت دارد و نقل می شود این است که او از دختران امام حسین علیه السلام است.در کربلا همراه کاروان بوده و همراه قافله به شام می رود. شبی در خرابه شام، خواب پدر را دیده و بهانه او را می گیرد. به دستور یزید رأس مطهر را درون طشتی گذاشته و برای او می برند. این دختر سه ساله، وقتی روپوش را کنار می زند ابتدا با پدر نجوا می کند و بعد با در آغوش کشیدن او، برای همیشه آرام می شود.

 

اما آنچه در منابع فعلی وجود دارد به ترتیب قدمت زمانی به شرح زیر است:

 

1.مقتل أبی مخنف

 

لُوطِ بْنِ یَحْیَى‏ ملقّب به أَبُو مِخْنَف‏ أَزْدِی متوفای157هجری قمری،در مقتل خود، هنگام وداع امام حسین علیه السلام با اهل بیت گرامیشان چنین آورده است:

 

ثم نادی یا ام کلثوم و یا زینب و یا سکینه و یا رقیه و یا عاتکه و یا صفیه علیکن منی السلام

 

آنگاه فریاد برآورد:ای اُمّ کلثوم،ای زینب،ای سکینه،ای رقیه،ای عاتکه،ای صفیه،من نیز رفتم، خداحافظ

 

مَقْتَلُ الْحُسَین وَ مَصْرَعُ اَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَصْحابِهِ فی کَرْبَلاءْ، أَلْمُشْتَهَرْ بـ مَقْتَل أَبی مِخْنَف،ص131

 

اعتبار مقتل أبی مخنف

 

حضرت استاد حسین انصاریان حفظه الله درباره مقتل أبی مخنف میگوید:

 

 مقتل أبی مخنف نیز یکی از مقاتل قابل اعتماد است

 

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی حفظه الله فرمودند:

 

متقل ابی مخنف یکی از منابع معتبر میباشد که مطالب آن در کتاب مورخانی چون طبری،یعقوبی ومسعودی وابن اثیر نقل شده است

 

ترجمه ابی مخنف،لوط بن یحیی بن سعید

 

آیت الله العظمی خوئی از قول مرحوم نجاشی می آورد:

 

قال النجاشی لوط بن یحیى بن سعید بن مخنف بن سالم (سلیم ظ) الأزدی الغامدی أبو مخنف ‏‏شیخ أصحاب الأخبار بالکوفة ووجههم...روى عن جعفر بن محمد علیه السلام‏...وصنف کتبا کثیرة منها :المغازی، فتوح الاسلام،فتوح العراق،فتوح خراسان،الجمل،صفین،النهر،الغارات،قتل الحسین علیه السلام و....

 

ابومخنف از بزرگان و چهره های برجسته علمای کوفه بود....از امام جعفر صادق علیه السلام روایت نقل کرده است... و کتب زیادی به رشته تحریر درآورد که کتب:المغازی،فتوح الاسلام،فتوح العراق،فتوح خراسان،الجمل،صفین،النهر،الغارات،قتل الحسین علیه السلام و ...از جمله کتابهای او می باشند .

 

معجم‏رجال‏الحدیث وتفصیل طبقات الرواة،السید أبو القاسم الموسوی الخوئی،ج14،ص136،شماره9769

 

ذهبی به نقل از ابن عدی می گوید ابومخنف شیعه است

 

قال عبد الله ابن عدی : شیعی .

 

میزان الإعتدال فی نقد الرجال،أبی عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان الذهبی،ج 3،ص420،ترجمه  لوط بن یحیى،أبو مخنف،رقم 6992

 

ابن الندیم می گوید :

 

 قرأت بخط أحمد بن الحارث الخزاز قالت العلماء : أبو مخنف بأمر العراق واخبارها وفتوحها یزید على غیره  .

 

نمونه ای از خط أحمد بن الحارث الخزاز دیدم که نوشته بود علماء می فرمایند:ابو مخنف در مورد عراق و خبرها(و تاریخ)آن و فتوحات صورت گرفته در آن از دیگران اطلاعات بیشتری دارد .

 

الفهرست،أﺑﻮ اﻟﻔﺮج ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﻖ اﻟﻤﻌﺮوف ﺑ. ﺎﺑﻦ اﻟﻨﺪﻳﻢ البغدادی،ص 106

 

کتاب های او

 

ابن الندیم درباره ی کتاب های او می گوید :

 

 

کتاب الردة ، کتاب فتوح الشام ،  کتاب فتوح العراق ،  کتاب الجمل ،  کتاب صفین . کتاب أهل النهروان والخوارج ، کتاب الغارات ، کتاب الخریت بن راشد و بنى ناجیة ، کتاب مقتل علی علیه السلام ، کتاب مقتل حجر بن عدی ، کتاب مقتل محمد بن أبی بکر والأشتر و محمد بن أبی حذیفة ، کتاب الشورى ومقتل عثمان ، کتاب المستورد بن علفة ، کتاب مقتل الحسین علیه السلام

 

الفهرست،أﺑﻮ اﻟﻔﺮج ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﻖ اﻟﻤﻌﺮوف ﺑ. ﺎﺑﻦ اﻟﻨﺪﻳﻢ البغدادی،ص 106

 

2.اشعار سیف بن عمیره رحمه الله

 

سیف بن عَمیره کوفی از اصحاب امام صادق و امام کاظم علیهما السلام و از راویان برجسته و بزرگ شیعه است.سیف بن عمیره از راویان زیارت عاشورا معروفه ی امام حسین علیه السلام است.سیف بن عمیره، از جمله کسانی است که در مصائب اهل بیت علیهم السلام به خصوص حضرت سید الشهداء علیه السلام اشعاری جانسوز دارد. وی در اشعارش از گریه حضرت زینب و ام کلثوم و سکینه و رقیه همراه با ناله و آه و اندوه بر امام حسین یاد می کند.او در قصیده زیبایی که سروده است صراحتا به نام حضرت رقیه و بخشی از سرگذشت ایشان اشاره میکند :

 

وَ سَکِینَةُ عَنْهَا السَّکِینَتَهُ فَارَقِتْ*لمَاَّ ابْتَدَیَتْ بِفُرْقَةٍ وَ تَغَیَّرٍ

 

آرامش از سکینه جدا شد*چون که او از امام خود جدا گردید

 

 

 

وَ رُقیّةُ رِقَّ الْحَسودِ لِضُعْفِها*وَ غَدَاً لِیَعْذِرَهَا الَّذی لَمْ یَعْذَرُ

 

حضرت رقیه کسی بود که حسودان برای ضعف و ناتوانیش دل سوزاندند. این عده فردای قیامت مجبور به عذرخواهی از او میشوند هرچند که هیچ عذری برای آنها وجود ندارد

 

 

 

وَ لِاُمّ کُلـثـوم یَجِدْ جَدِیـدَهَـا*لَثْمٌ عَقِیبُ دُمُوعِهَا لَـمْ یُکَرِر

 

حضرت ام کلثوم نیز هر لحظه صورت اشک آلودش را با پارچه ای پاک میکند

 

 

 

لَمْ أَنْسِها وَ سُکَینَةَ وَ رُقَیَّةَ*یَبـْکیـنـَهُ بِـتـَحسُّــــرٍ و تَـزَفّــُرٍ

 

من هیچگاه ام کلثوم و سکینه و رقیه را فراموش نمیکنم که برای امام حسین با آه و ناله حسرت گریه میکردند

 

 

 

یَدْعُونَ أُمُّهُمُ الْبَتُولَةَ فَاطِمَا*دَعْوَی الْحَزِینِ الْوَالِهِ الْمُتَحَیِّرِ

 

آنها مادرشان حضرت فاطمه علیهاالسلام را با حال محزون و سرگردان و حیران صدا میزدند

 

و در آخر شعرش میگوید:

 

وَ عُبَیدُکُمْ سَیْفُ فَتَیً ابْنُ عُمَیْرَهٍ*عَبْدٌ لِعَبْدِ عُبَیْدِ حَیْدَرِ قَنْبَرِ

 

ای سادات و موالی من! سیف بن عمیره بنده ی بنده ی غلام حیدر قنبر است

 

المنتخب،فخر الدین الطریحی،ص408

 

ترجمه سیف بن عمیره

 

مرحوم آیت الله العظمی خوئی در معجم رجال الحدیث میگوید:

 

قال النجاشی:سیف بن عمیرة النخعی،عربی،کوفی،ثقة،روى عن أبی عبد الله و أبی الحسن ع‏....

 

و قال الشیخ:سیف بن عمیرة، ثقة کوفی نخعی عربی‏....

 

و قال ابن شهرآشوب فی المعالم:سیف بن عمیرة، ثقة من أصحاب الکاظم ع‏

 

نجاشی میگوید:سیف بن عمیره نخعی،عرب و کوفی ومورد اعتماد است.از امام صادق وامام موسی کاظم علیهما السلام روایت نقل کرده است....

 

شیخ طوسی گفته است:سیف بن عمیره،مورد اعتماد،کوفی،اهل نخع وعرب است....

 

ابن شهر آشوب در المعالم گفته است:سیف بن عمیره،مورد اعتماد واز اصحاب امام کاظم علیه السلام است.

 

معجم‏رجال‏الحدیث وتفصیل طبقات الرواة،السید أبو القاسم الموسوی الخوئی،ج8،ص365-364،رقم5658

 

ترجمه فخرالدین طریحی

 

مرحوم آیت الله العظمی خوئی در معجم رجال الحدیث میگوید:

 

قال الشیخ الحر فی تذکرة المتبحرین:الشیخ فخر الدین بن محمد بن علی بن أحمد بن طریح النجفی،فاضل،زاهد،ورع،عابد،فقیه،شاعر،جلیل القدر،له کتب، منها: مجمع البحرین و المقتل و الفخریة فی الفقه و المنتخب فی الزیارة و الخطب‏

 

شیخ حرّ عاملی در تذکرة المتبحرّین میگوید:شیخ فخر الدین بن محمد بن علی بن احمد بن طریح نجفی،فاضل،زاهد،اهل ورع،عابد،فقیه،شاعر،جلیل القدر،برای او کتاب هایی است:مجمع البحرین،المقتل،الفخریة فی الفقه،المنتخب فی الزیارة و الخطب‏

 

معجم‏رجال‏الحدیث وتفصیل طبقات الرواة،السید أبو القاسم الموسوی الخوئی،ج13،ص252،رقم9304

 

شبهه:

 

امکان دارد شبهه ایجاد شود که منظور از رقیه در شعر،دختر امام حسین علیه السلام نباشد.

 

در جواب میگوییم:

 

1-در شعر آمده که حسودان برای ضعف حضرت رقیه سلام الله علیها دل سوزاندند،ولی رقیه دحتر امیرالمؤمنین علیه السلام صاحب فرزند بودند وضعف بر زن صاحب فرزند صحیح نیست

 

2-سیف بن عمیره رحمه الله،حضرت رقیه سلام الله علیها را در کنار حضرت سکینه سلام الله علیها آورده است.

 

3-در شعر آمده که«یَدْعُونَ أُمُّهُمُ الْبَتُولَةَ فَاطِمَا»واژه یدعون،صیغه جمع است وباید به سه نفر اشاره داشته باشد که همه از نوادگان حضرت زهرا سلام الله علیها باشند.قبل از این بیت،سه خانم به نام امّ کلثوم علیها السلام که دختر حضرت زهرا سلام الله علیها است،سکینه سلام الله علیها که نوه آن حضرت است وحضرت رقیه سلام الله علیها.به طبع باید ایشان هم نوه حضرت زهرا سلام الله علیها باشد.یعنی دختر امام حسین علیه السلام.همچنین رقیه دختر امیرمؤمنان،مادرش الصهباء تغلبیه است ودختر حضرت زهرا سلام الله علیها نیست تا واژه أمهم از زبان او درست باشد.

 

3. لباب الأنساب والألقاب والأعقاب

 

نسب شناس معروف قرن ششم،ابن فُندُق بیهقى متوفی 565هجری قمری در لباب الأنساب در بیان فرزندانى که از نسل امام حسین علیه السلام باقى مانده اند،مى نویسد:

 

 

ولَم یَبقَ مِن أولادِهِ إلّا زَینُ العابِدینَ علیه السلام ، وفاطِمَةُ وسُکَینَةُ ورُقَیَّةُ

 

از فرزندان امام حسین علیه السلام ، جز زین العابدین علیه السلام ، فاطمه ، سَکینه و رُقیّه ، باقى نماند

 

لباب الأنساب والألقاب والأعقاب،أبی الحسن علی بن ابی القاسم بن زید البیهقی،الشهیر بابن فندق،ج1،ص355

 

ترجمه أبو الحسن بن أبی القاسم بن الحسین البیهقی‏

 

میرزا حسین نوری متوفی1320هجری قمری،در باب25،درباره ی وی میگوید:

 

 

العالم المتبحر أبو الحسن، أو الحسن بن الشیخ أبی القاسم بن الحسین البیهقی، الفاضل المتکلم، الجلیل المعروف:بفرید خراسان‏... کان من اجلّة مشایخ ابن شهرآشوب، و من کبار أصحابنا

 

عالم متبحّر،ابوالحسن یا حسن بن شیخ ابوالقاسم بن حسین بیهقی،فاضل،متکلّم،جلیل،معروف به فرید خراسان....از جلیل ترین اساتید ابن شهر آشوب بوده،و از بزرگان اصحاب ما است

 

خاتمة مستدرک الوسائل،میرزا حسین نوری طبرسی،المیرزا الشیخ حسین النوری الطبرسی،ج3،ص99

 

سید محسن امین متوفی1371هجری قمری میگوید:

 

أقوال العلماء فیه:یستفاد مما ذکره العلماء فی حقه.....انه کان لغویا نحویا صرفیا منطقیا متأدبا شاعرا أدیبا ناظرا فی الطب،عالما بعلم الحدیث،فقیها،عالما بعلم النظر والجدال واعظا.... انه کان من أجلة مشایخ ابن شهرآشوب وکبار علماء الإمامیة وقد ذکره ابن شهرآشوب فی المعالم وابن الحر فی أمل الآمل والأفندی فی ریاض العلماء والنوری فی مستدرکات الوسائل

 

از آنچه که علما در حقّش گفته اند استفاده میشود که همانا او اهل لغت،نحو،صرف ومنطق بود.با ادب،شاعر،ادیب،ناظر بر طبّ،عالم به علم حدیث،فقیه،عالم به علم نظر وجدال،واعظ....قطعا او از جلیل ترین استادان ابن شهر آشوب بوده واز بزرگان علما امامیه میباشد.ابن شهر آشوب در المعالم وشیخ حرّ عاملی در أمل الآمل(تذکرة المتبحرین)وعبدالله افندی در ریاض العلماء ومیرزا حسین نوری در مستدرک الوسائل

 

أعیان الشیعه،الامام السید محسن الأمین،ج8،ص243